W ostatnich latach XX wiek, a także i dziś, jesteśmy świadkami nawoływania w skali świata do szeroko rozumianego humanizmu. Często słyszy się i pisze o filozofii humanistycznej, o psychologii humanistycznej a także o pedagogice humanistycznej. Biorąc pod uwagę to ogromne zainteresowanie można zapytać: „Skąd owe zainteresowanie wychowaniem humanistycznym skoro humanizm stanowi punkt wyjścia i dojścia do filozofii, psychologii, pedagogiki od najdawniejszych czasów?”
Według encyklopedii popularnej PWN - humanizm – 1) prąd umysłowy i kulturowy, związany z odrodzeniem się XIV/XV w. ideałów kultury starożytnej Grecji i Rzymu: godności i autonomii człowieka, pełnego rozwoju jego przyrodzonych możliwości; 2) ogólna nazwa koncepcji filozoficznych przypisujących człowiekowi centralne miejsce w świecie i najwyższą wartość; 3) postawa moralna uznająca człowieka za najwyższą wartość.
Według słownika współczesnego języka polskiego – humanizm – postawa moralna i intelektualna skoncentrowana przede wszystkim na człowieku, jego dobru, pomyślności, szczęściu, charakteryzująca się poszanowaniem godności i wolności człowieka.
Pedagogika humanistyczna wywodzi się z „przebudowy podstaw nauk humanistycznych” (Suchodolski 1928), sięgającej przełomu wieków i dokonującej się głównie w Niemczech, a – w przeciwstawieniu do pozytywistycznego modelu nauki i poznania – wykazującej odrębność zjawisk świata humanistycznego w stosunku do zjawisk świata przyrodniczego oraz odrębność poznania humanistycznego (humanistyki) w stosunku do poznania przyrodniczego. 1
Mając już pewne rozeznanie w kwestii humanizmu, pedagogiki humanistycznej spróbuję teraz przedstawić kilka poglądów wielkich pedagogów osadzonych w nurcie humanizmu na ideał wychowania – wychowania humanistycznego.
Wilhelm Dilthey (1833–1911) stwierdził, że człowieka zrozumieć można – nie przez psychologiczne eksperymenty, – lecz przede wszystkim przez historię, przez kulturę, która zaspokaja jego odpowiednie potrzeby duchowe. Kontakt człowieka z kulturą odbywa się dzięki „przeżywaniu” i „rozumieniu” wartości. Osiąga się to przede wszystkim poprzez kształcenie, które zmierza do ukształtowania „przeżywającej” i „rozumiejącej” kulturę osobowości wychowanka. Na tej podstawie głosił „ możliwość nauki pedagogicznej mającej walor ogólnie obowiązujący”.